Psychologia

Kształty tam gdzie ich nie ma – pareidolia i psychologia postaci (Gestalt).

1 marca, 2021

4 minuty czytania

pixabay.com

Psychologia Gestalt pojawiała się na początku XX wieku w Austrii i Niemczech jako teoria percepcji. Słowo Gestalt z niemieckiego oznacza “formę”, jest również interpretowane jako “wzorzec” i “konfiguracja”. Według psychologów Gestalt, człowiek poszukuje znaczeń w środowisku oraz postrzega całe wzorce lub konfiguracje, a nie tylko poszczególne elementy. Złożone bodźce nie są sumą części, nie da się ich zredukować
do zbioru elementów. Pogląd ten czasami podsumowuje się za pomocą powiedzenia: „całość to więcej niż suma jej części”.

Co widzisz na poniższym obrazku, liście czy kobietę?

Ramy teoretyczne i metodologia Gestalt

Zasady teoretyczne:

Zasada całości – percepcja całości różni się od pojedynczego elementu, który wraz z innymi pomniejszymi elementami, tworzy całość. To czego doświadczamy, należy rozpatrywać globalnie, ponieważ natura umysłu wymaga od nas, byśmy każdy pojedynczy element traktowali jako część większego systemu.
Zasada izomorfizmu psychofizycznego – jest to wiązek aktywności mózgu i świadomego doświadczenia.

Na podstawie powyższych zasad zdefiniowano następujące zasady metodologiczne:

Eksperymentalna analiza zjawisk – wszystkie badania psychologiczne powinny brać zjawiska jako punkt wyjścia.
Eksperyment biotyczny – eksperyment przeprowadzony w warunkach naturalnych, po to, by z jak największą dokładnością odwzorować środowisko, w jakim badany żyje na co dzień. Dzięki temu uzyskane wyniki będą maksymalnie rzetelne.

Kluczowe zasady systemów Gestalt

Reifikacja – odpowiedni bodziec zmysłowy powoduje, że dostrzegamy kształty, których nie ma. Na przykład na rysunku A widzimy trójkąt, choć tak na, prawdę go tam nie ma.

2. Wielostabilność – objawia się w momencie gdy obrazek ma dwa lub więcej alternatywnych interpretacji. Przykładem może być obrazek tytułowy tego artykułu.

3. Niezmienność – jest właściwością percepcji, dzięki której proste obiekty geometryczne są rozpoznawane niezależnie od obrotu, przesunięcia i skali. Oznacza to, że np. gdy patrzymy na kubek od przodu, z boku, od tyłu czy z góry, cały czas wiemy, że jest to kubek, a nie np. drzwi. Pomimo że patrzymy z różnych na dany obiekt, nie zmienia się nam jego postrzeganie.

Prawa w psychologii Gestalt

Prawo bliskości – kiedy jednostka widzi wiele elementów obok siebie, postrzega sąsiadujące ze sobą elementy, jako grupę.

Prawo podobieństwa – elementy są wizualnie zgrupowane razem, w momencie gdy są do siebie podobne. Podobieństwo występuje w postaci koloru, kształtu, cieniowania lub innej cechy. W momencie gdy widzimy kwadrat stworzony z okręgów, z których część jest czarna, a część szara, postrzegamy czarne okręgi zgrupowane osobno i szare zgrupowane osobno. Nie spostrzegamy wtedy kwadratu, a widzimy zgrupowane czarne i szare okręgi.

Prawo zamknięcia – mózg człowieka postrzega przedmioty jako całość, mimo że nie są kompletne. W momencie gdy widzimy kwadrat przerywany liniami, nie skupiamy się na lukach w kwadracie, a na całości nie zwracając uwagi na te braki.

Prawo symetrii – mózg postrzega kształty jako symetryczne i formujące się dookoła punktu centralnego. Umysł dzieli obiekty na parzystą ilość symetrycznych części, gdyż z punktu widzenia percepcji, jest to wskazane. W momencie gdy dwa symetryczne obiekty nie są ze sobą połączone, umysł łączy je w spójną całość.

Prawo wspólnego losu – szeregi przedmiotów są postrzegane jako odrębne jednostki w momencie gdy się poruszają. Gdy mamy szereg kropek i połowa z nich porusza się w górę, a połowa w dół, to postrzegamy te kropki jako dwie osobne jednostki.

Prawo ciągłości – obiekty mają tendencję do grupowanie się razem, przez co postrzegane są jako całość. W momencie kiedy występuje przecięcie między obiektami, obiekty są spostrzegane jako osobne byty.

Prawo doświadczeń – bodźce wzrokowe są postrzegane zgodnie z wcześniejszymi doświadczeniami. Jeśli obiekty są zazwyczaj obserwowane w krótkich odstępach czasowych bądź są obserwowanie z niewielkiej odległości, istnieje prawdopodobieństwo, że owe przedmioty będą postrzegane razem.

Pareidolia – definicja

Jest to spostrzeganie znajomych twarzy, kształtów i obiektów np. w formacjach chmur. To pojęcie obejmuje również ukryte wiadomości w nagranej muzyce odtwarzanej w odwrotnej kolejności lub z prędkością wyższą, lub niższą od normalnej oraz słyszenie głosów, lub muzyki w przypadkowym hałasie.

W przeszłości pareidolia była uważana za objaw psychozy, ale obecnie jest uważana za normalną reakcję organizmu. Słowo pareidolia pochodzi od greckich słów para (“obok”) oraz eidoln ( “obraz”, “forma”, “kształt”).

Wyjaśnienia zjawiska pareidolii

Pareidolia może powodować, że ludzie interpretują przypadkowe obrazy lub wzory światła i cienia jako twarze. Naukowcy udowodnili, że na obiekty postrzegane jako twarze, organizm człowieka reaguje tak samo jak na prawdziwe twarze. Wyniki te wskazują, że interpretacja niejednoznacznych bodźców zależy od procesów podobnych do tych wywoływanych przez znane obiekty.

Przykłady pareidolii

Mimetolity to wzór stworzony przez skały, które mogą naśladować rozpoznawalne formy w wyniku przypadkowych procesów formowania, wietrzenia i erozji. Najpopularniejszym tego typu przykładem jest tak zwana “Twarz na Marsie”.

Artyści i autorzy renesansu wykazywali szczególne zainteresowanie pareidolią. W swoich dziełach pareidolię umieszczali min. William Shakespeare oraz Leonardo Da Vinci.

Pareidolia ma również swoje miejsce w architekturze. Dwie XIII-wieczne budowle w Turcji przedstawiają, architektoniczne zastosowanie cieni kamiennych rzeźb przy wejściu. W meczecie Niğde Alaaddin architektura meczetu tworzy cień twarzy kobiety pojawiający się w określonych porach i dniach roku.

Preidolię można również zaobserwować w przedmiotach codziennego użytku np. twarze w szufladach mebli, amerykańskich gniazdkach elektrycznych, samochodach, roślinach itp.