Wizja ludzi “równiejszych” wobec prawa wydaje się być bardzo niebezpieczna dla systemu demokratycznego. Jednak istnieje garstka ludzi obdarzonych ogromną ochroną, jakiej nie posiadają inni obywatele. Mówimy tu, o ochronie zapewnionej przez immunitet poselski/parlamentarny. Naturalnie mowa tutaj o posłach, służących w sprawach państwowych. Pytanie zasadnicze brzmi, jaką ochronę może zapewnić posłom immunitet poselski? – Streszczając, jest tego sporo. Nie przedłużając, przyjrzę się immunitetowi poselskiemu i korzyścią, jakie ze sobą niesie on dla posiadacza.
Co to jest immunitet poselski?
Immunitet poselski to wynikająca z zapisów konstytucji (Art. 105, 1997 r.) ochrona przed pociągnięciem posła do odpowiedzialności z tytułu jego czynów, które mieszczą się w zakresie działalności poselskiej (te wynikają z mandatu). Z czynów liczących się jako działalność poselska, poseł może odpowiedzieć jedynie za zgodą Sejmu. Natomiast jeżeli dopuści się on czynu, wychodzącego poza działalność poselską, lub takiego, który naruszył prawa osób trzecich – wówczas może on stanąć przed sądem.
Jaką ochronę zapewnia immunitet posłom?
Posiadacze immunitetu nie mogą zostać zatrzymani, ani aresztowani bez zgody Sejmu. Nie dotyczy tego sytuacja, w której poseł został złapany na gorącym uczynku, przy popełnianiu przestępstwa. Zatrzymanie posła jest możliwe również w sytuacji, kiedy jego obecność jest niezbędna do rozwiązania sprawy. Wówczas o zatrzymaniu zostaje powiadomiony Marszałek Sejmu, który ma prawo zwolnić posła mimo to.
Immunitet zapewnia dodatkową ochronę wypowiedzi, które mieszczą się w zakresie działalności posła.
Przeciw posłom można wytoczyć proces, ale poseł, powołując się na swój immunitet, sprawi że sąd natychmiast umorzy sprawę (jeżeli powód rozprawy nie spełnia określonych warunków). Może to uczynić posła nietykalnym w sądzie.
Wraz z dniem ogłoszenia wyników wyborów poseł nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej. Trwa to do dnia wygaśnięcia mandatu poselskiego. Jednak immunitet może dalej obowiązuje – za okres sprawowania mandatu.
Jeżeli poseł już przed dniem ogłoszenia wyników wyborów, posiadał toczące się rozprawy sądowe, mogą one zostać zawieszone na czas sprawowania mandatu. Jednak tylko na żądanie Sejmu.
Co ciekawe poseł może stanąć przed sądem, za czyn, który mieści się w zakresie działalności poselskiej – ale musi się na to zgodzić. Raczej nie jest to częstą praktyką.
Zapis o sądzeniu posłów jedynie za zgodą Sejmu może budzić wątpliwości szczególnie wtedy, gdy w Sejmie większość stanowi jego partia, z której się wywodzi.
Immunitet poselski – powód wprowadzenia
Immunitet poselski wprowadzony został z myślą o bezprzeszkodowym sprawowaniu mandatu poselskiego, jaki posłowie otrzymali. W założeniu poseł ma się zajmować sprawami państwa, a nie sprawami swojej indywidualnej osoby, dlatego też jest on stale chroniony przed roszczeniami od strony obywateli państwa – właśnie za pomocą immunitetu poselskiego.
Rozważmy sytuację, w której to poseł nie może udać się do swojego biura poselskiego lub do Sejmu, bo stale musi zeznawać w swojej obronie przed sądem. Zdarzyło się wówczas, że wielu obywateli naraz złożyło na niego swoje pozwy. Zasadne lub nie, poseł nie może zajmować się sprawami państwa, bo stale musi się przejmować swoim własnym losem. Gdyby zdarzyło się wówczas, że poseł został ukarany karą więzienia – nie ma mowy wtedy o jakimkolwiek rządzeniu państwem.
Nie da się ukryć, że kwestia immunitetu wydaje się być kwestią sporną, w szczególności gdy dany poseł nie koniecznie może chcieć interesu państwa. Z drugiej jednak strony został on wybrany przez lud, drogą demokracji – wraz z partią, na którą ludzie głosowali.
Czy immunitet poselski działa dożywotnio?
I tak, i nie. Jeżeli posiadacz immunitetu nie jest już posłem, to immunitet dalej obowiązuje, ale chroni posła przed roszczeniami za okres, w którym sprawował mandat poselski.
Przykładowo, były poseł dopuścił się (według opinii publicznej) czynów karygodnych, w trakcie swojej kadencji. Nie może on zostać z tego powodu jednak sądzony przez obywateli, gdyż immunitet za okres, w którym sprawował władzę, wciąż obowiązuje (jeśli nie został mu odebrany, lub nie wystąpiły inne sytuacje) zapewniając mu “nietykalność” za czyny popełnione w trakcie kadencji. Sprostowując – oskarżony może zostać sądzony, lecz przed sądem wystarczy, że powoła się na swój immunitet parlamentarny. Sąd natychmiast powinien umorzyć postępowanie.
Czy immunitet można stracić?
Nie, immunitetu nie można stracić. Osoba sądzona z immunitetem jest sądzona tylko dlatego, że spełnione zostały warunki do uchylenia immunitetu w jednej konkretnej sprawie. W następnych immunitet posła dalej obowiązuje (jeżeli jego kadencja nie dobiegła końca, lub jeżeli sprawa dotyczy okresu, w którym był).
W wiadomościach nader często pojawiają się głosy o stracie immunitetu – jest to błędne stwierdzenie, bo immunitetu stracić się nie da. Immunitet nawet po uchyleniu (do konkretnej sprawy), dalej chroni posiadacza przy następnych.
Immunitet w Polsce na tle innych krajów Europy.
W zależności od państwa, immunitet zapewnia inną ochronę. Definicje immunitetów są różnie opisane w konstytucjach innych krajów. Jednak analizując zapisy konstytucyjne innych państw Europy, można łatwo dojść do wniosku, że obce konstytucje w przeważającej większości obejmują zabezpieczenie do wolności przemowy posłów, dzięki czemu politycy nie muszą się trzymać za język. Natomiast jeżeli chodzi o ochronę przed sądami, jeżeli występuje, to dotyczy ona jedynie wypowiedzi posłów. Obce konstytucje nie posiadają zapisów o ochronie posła przed rozprawą w sprawie niedopełnionych obowiązków.
Lekkie wersje immunitetów (sama ochrona wolności wypowiedzi/głosowania/wyrażania opinii) występują w Niemczech (za wyjątkiem oszczerstw), Francji, Hiszpanii, Belgii, Czechach, Estonii, Grecji, Litwie (z wyjątkami), Łotwie (z wyjątkami), Słowacji, Słowenii, a nawet na Ukrainie. Jak widać, w wielu krajach posłowie nie posiadają tak silnej ochrony z tytułu posiadania immunitetu, jak w Polsce.
Ochrona przed sądami (w sprawach niedopełnionych obowiązków/działania na szkodę państwa) to domena tylko Polski (w zestawieniu krajów wymienionych).
Dane do analizy konstytucji innych krajów pochodzą z 2009 roku. Jednak konstytucje są najrzadziej zmienianymi dokumentami.
Forma immunitetu budzi kontrowersje
Jak widać na przykładzie innych państw, immunitet polskich polityków jest ewenementem, ponieważ wprowadza – jak mogłoby się wydawać – ochronę absolutną.
Wybierając polityków na kadencję, głosujemy na określoną partię – często nie mając wglądu w to, które osoby dostaną mandat poselski, a co za tym idzie – immunitet. Sytuacja robi się bardzo poważna, ponieważ polski immunitet przyznawany posłom daje im ogromną ochronę i tworzy tym samym ludzi, którzy mogą sobie pozwolić na znacznie więcej niż inni obywatele państwa. Nietrudno wyobrazić sobie sytuację, w której to dany poseł nie ma dobrych intencji wobec państwa, albo miał już na sumieniu wiele przewinień przed kadencją, ale jest wciąż chroniony i nawet jeżeli jego kadencja dobiegnie końca – będzie wciąż chroniony przed sprawiedliwością za okres, w którym posiadał mandat poselski (a mógł wtedy wyrządzić wiele zła).
Immunitet może otworzyć drogę do niekaralności. Z faktu, iż bardzo trudno jest uchylić immunitet polityka na daną rozprawę, politycy mogą stać się kompletnie bezkarni. Wystarczy do tego Sejm, w którego większość stanowią partyjni koledzy polityka.
Pozostaje tylko pytanie – czy immunitet w obecnej formie może działać na niekorzyść naszego państwa, doprowadzając do wielkich nadużyć. Jeżeli inne państwa mają się dobrze z immunitetami zapewniającymi mniejszą ochronie. Wówczas w głowie rodzi się pytanie – Czy polityk o nie czystym sumieniu zgodziłby się na zmniejszenie swojej ochrony?
Uchylanie immunitetu w konkretnej sprawie.
Co ciekawe, w piśmie jakie opublikował Parlament Europejski, dowiadujemy się, że na 129 posłów, przeciwko którym głosowano o uchylenie immunitetu na jedną rozprawę, faktycznie zostało uchylone 30 immunitetów. Parlament Europejski interpretuje to jako dobry wynik, świadczący o uczciwości parlamentu, nawet przeciw partyjnym kolegom. Niestety nie podano istotnych informacji, ilu posłów faktycznie głosowało przeciw swoim kolegom. Tym bardziej że wynik 23% uchylonych immunitetów, wydaje się nie być wynikiem przemawiającym jako dobre uargumentowanie tej tezy.
Źródła:
- Konstytucja RP (Art. 105)
- Procedura badania immunitetu parlamentarnego na zarzut
- Immunitet parlamentarny w Polsce – stan obecny i perspektywy zmian z 2009 roku (wzmianki na temat konstytucji innych państw).
Sprawdź również: przebieg procesu legislacyjnego, czyli jak wprowadzane są ustawy
